Μορφογεννετικά Πεδία - Η Δύναμη να Αλλάζουμε Όσα Μας Περιβάλλουν

Ο Rupert Sheldrake είναι ένας Βρετανός βιολόγος που με τις πρωτοποριακές θεωρίες και έρευνές του έχει κατορθώσει να «ταρακουνήσει» τα ήσυχα νερά της σύγχρονης επιστήμης της Βιολογίας και όχι μόνο.

Γεννήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία στις 28 Ιουνίου, 1942. Σπούδασε Φυσικές Επιστήμες στο πανεπιστήμιο του Cambridge και Φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο του Harvard. Πήρε το διδακτορικό του στη Βιοχημεία και διετέλεσε Διευθυντής Σπουδών στη Βιοχημεία και την Κυτταρική Βιολογία στο Clare College του Cambridge. Επίσης διετέλεσε ερευνητής για λογαριασμό της Βασιλικής Εταιρίας της Βρετανίας πάνω στην Εξελικτική Βιολογία. Επί του παρόντος αποτελεί στέλεχος του Ινστιτούτου Νοητικών Επιστημών στην Καλιφόρνια. Ζει στο Λονδίνο.

Μορφογενετικά πεδία

Το 17ο αιώνα προτάθηκε για πρώτη φορά από το Ρενέ Ντεκάρτ η μηχανιστική θεωρία της ζωής σύμφωνα με την οποία το Σύμπαν αποτελεί μια τεράστια μηχανή καθώς και καθετί που περιλαμβάνει μέσα του, όπως τα φυτά, τα ζώα, τα ανθρώπινα σώματα κλπ. Η προσέγγιση και η ερμηνεία του βασίζεται συνεπώς στις γνώσεις της κοινής Φυσικής και Χημείας. Όλα στο σύμπαν είναι κατασκευασμένα από ύλη, η δομή της οποίας ανάγεται σε μικρότερα και απλούστερα υλικά μέρη, τα άτομα.

Παράλληλα με τη μηχανιστική φιλοσοφία, μια αντίπαλη θεωρία γεννήθηκε στους κόλπους της Βιολογίας, γνωστή ως βιταλισμός ή ζωτικοκρατία. Οι βιταλιστές θεωρούσαν, αντίθετα από τους μηχανιστές, ότι οι ζωντανοί οργανισμοί είναι πραγματικά ζωντανοί, εμψυχωμένοι από ζωτικές αρχές, άγνωστες στους φυσικούς και τους χημικούς που μελετούν και δέχονται μόνο την άψυχη ύλη.

Βέβαια οι επιστήμες της Φυσικής και της Χημείας, από τότε έως σήμερα, έχουν προχωρήσει κατά πολύ στις έρευνες και τις θεωρίες τους. Νέες ανακαλύψεις, όπως η ύπαρξη των υποατομικών σωματιδίων, περισσότερο δονητικά σχήματα μέσα σε πεδία παρά απειρομικρά κομμάτια ύλης, η κβαντική θεωρία, η θεωρία του Χάους και της πολυπλοκότητας, η «σκοτεινή» ύλη ή αντιύλη κ.ά. έχουν κλονίσει αρκετά την παρωχημένη πια άποψη της φυσικής πραγματικότητας.

Οι ακαδημαϊκοί όμως βιολόγοι μοιάζουν να αγνοούν ή να φοβούνται τα νέα αυτά ανοίγματα της επιστήμης και εξακολουθούν να στηρίζουν τις γνώσεις και την ερμηνεία του κόσμου στις παγιωμένες αντιλήψεις της παλιότερης Φυσικής. Απλώς δεν ακολουθούν τα ρεύμα προόδου που έχει ήδη ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1960 στους άλλους επιστημονικούς κλάδους. 

Μέσα σ’ αυτό το κατεστημένο ο σύγχρονος βιολόγος R. Sheldrake έρχεται να υψώσει μια διαφορετική φωνή. Αρχικά αναμοχλεύει ξανά τη θεωρία των «μορφογενετικών πεδίων» που πρώτη φορά προτάθηκε τη δεκαετία 1920 από τους αναπτυξιακούς βιολόγους και εμβρυολόγους. Η χρησιμότητα και η αναγκαιότητά της ήταν να εξηγηθεί ο τρόπος που αναπτύσσονται τα φυτά και τα ζώα. Η θεωρία υποστηρίζει την ύπαρξη κάποιων πεδίων άγνωστης φύσης που λειτουργούν σαν αόρατα προσχέδια των μορφών. Τα μορφογενετικά πεδία είναι αυτά που ορίζουν και προσδίδουν τις μορφές στους αναπτυσσόμενους οργανισμούς, παίζοντας ένα μορφοποιητικό ρόλο ανάλογο με εκείνο του αρχιτεκτονικού σχεδίου στο χτίσιμο π.χ. ενός κτιρίου.

Μορφικά πεδία

Ο Sheldrake γενικεύει την έννοια αυτών των πεδίων σε «μορφικά πεδία», υπονοώντας την ύπαρξη ενός νέου, για τη σύγχρονη επιστήμη, είδους πεδίων που ευθύνονται όχι μόνο για τον προσδιορισμό της μορφής αλλά και αυτόν της συμπεριφοράς. Πρόκειται, λοιπόν για πεδία που οργανώνουν οποιοδήποτε σύστημα τόσο στη μορφή όσο και τη λειτουργία του. Κάθε σύστημα διαθέτει ένα τέτοιο πεδίο που ενώνει και συντονίζει τα διάφορα μέρη του, ώστε να δρα και να συμπεριφέρεται ως ολότητα. Έτσι, ένα σύστημα δεν είναι πια το απλό άθροισμα των μελών του αλλά κάτι παραπάνω, που γεννά μια άλλη ολοκληρωμένη οντότητα.

Συγχρόνως κάθε μέρος του συστήματος διαθέτει το δικό του μορφικό πεδίο, που αποτελεί τμήμα του συνολικού πεδίου, κομμάτι του μεγαλύτερου μορφικού πεδίου του συστήματος στο οποίο ανήκει. Έτσι, πλέκεται ένα «δίχτυ» από πεδία διαφόρων επιπέδων από το μικρότερο μόριο έως τους γαλαξίες και τα συστήματα γαλαξιών και δημιουργείται η ενότητα ολόκληρου του σύμπαντος, που υφίσταται πλέον ως ένας υπεροργανισμός. Στις θεωρίες των αρχαίων φιλοσόφων αυτό ακριβώς περιγράφεται με την έννοια της «Παγκόσμιας Ψυχής» ή της «Ψυχής του Κόσμου» (Anima Mundi).

Τα μορφικά πεδία διαπερνούν και συγχρόνως περιβάλουν τους οργανισμούς. Χαρακτηρίζονται από ένα φαινόμενο που ο Sheldrake ορίζει ως μορφικό συντονισμό. Κατά κάποιο τρόπο τα πεδία ενώνουν με αόρατους δεσμούς όλα τα μέρη που ανήκουν σ’ ένα σύστημα δημιουργώντας έτσι έναν κοινό χώρο εμπειριών και δράσεων. Κάθε μέρος του συστήματος, συμμοιραζόμενο ένα τμήμα αυτού του ενοποιημένου πεδίου του συστήματος, μπορεί και συντονίζεται με τα άλλα μέρη έχοντας «πρόσβαση» σ’ αυτό το κοινό χώρο, την κοινή δεξαμενή πληροφοριών. Έτσι, εμπλουτίζεται από τις εμπειρίες των άλλων μερών ή εμπλουτίζει την κοινή αυτή «τράπεζα» με τις δικές του εμπειρίες. Μοιάζει απόλυτα με την έννοια του συλλογικού ασυνειδήτου που εισήγαγε ο ψυχολόγος Καρλ Γιουνγκ. 

Έτσι, οι οργανισμοί μαθαίνουν πιο εύκολα και γρήγορα όσα οι άλλοι έχουν ήδη μάθει, αφού ήδη έχει δημιουργηθεί το σχετικό μορφικό πεδίο με το οποίο από συγγένεια συντονίζονται και επηρεάζονται. Από αυτή τη θεωρία συνάγεται η επαναστατική άποψη της κληρονομικής μνήμης της φύσης καθώς και της κληρονομικότητας των επίκτητων ιδιοτήτων, με το πέρασμα των πληροφοριών σε συγγενικούς οργανισμούς διαμέσου των μορφικών πεδίων μέσα στο χρόνο και το χώρο. Ένα ενδιαφέρον φαινόμενο γνωστό ως «Νόμος του εκατοστού πιθήκου», φαίνεται να στηρίζει ακράδαντα την παραπάνω υπόθεση του Βρετανού βιολόγου.

Εκτεταμένος νους

Επίσης με βάση αυτή τη θεωρία, ο Sheldrake αναθεωρεί το νου όπως τον γνωρίζει η σύγχρονη επιστήμη, ως εκτεταμένο νου, ο οποίος δεν περιορίζεται πια στο όργανο του εγκεφάλου. Είναι κάτι που τον διαποτίζει και τον περιβάλλει δημιουργώντας διανοητικά πεδία έξω από το υλικό σώμα. Ο νους μας μπορεί να «αγγίζει» και να επηρεάζει το εξωτερικό περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να ερμηνευτούν φαινόμενα όπως το κακό μάτι, η δύναμη του βλέμματος, η εμπειρία των φασματικών μελών, η τηλεπάθεια κλπ.

Για όλα τα παραπάνω ο Sheldrake προτείνει διάφορα πειράματα που μπορούν κατά τη γνώμη του να αποδείξουν την ορθότητα των υποθέσεών του και που εκθέτει με πολύ αναλυτικό τρόπο στο βιβλίο του «Τα 7 πειράματα που θα αλλάξουν τον κόσμο». Άλλα γνωστά έργα του είναι: «Η αναγέννηση της Φύσης», «Μια νέα Επιστήμη της ζωής» - το πρώτο βιβλίο του, «το καλύτερο υποψήφιο για να καεί νέο βιβλίο» σύμφωνα με συναδέλφους του επιστήμονες - «Η παρουσία του παρελθόντος», «Κατοικίδια που ξέρουν πότε επιστρέφει ο ιδιοκτήτης τους». Νέο του έργο είναι «Η αίσθηση ότι σας κοιτάζουν - και άλλες όψεις του εκτεταμένου νου». Έχει παρουσιάσει πάνω από 60 εργασίες και αρκετά αποτελέσματα πειραμάτων.

Το πιο αξιόλογο για να αναφερθεί στοιχείο όσον αφορά στο Rupert Sheldrake, είναι η προσπάθειά του σε όλο του το έργο να πείσει για την αναγκαιότητα της επιστήμης να «ανοιχτεί» σε ένα νέο τρόπο σκέψης και δράσης. Οι μέχρι τώρα οι παγιωμένοι τρόποι δεν έχουν καταφέρει να λύσουν πάμπολλα επιστημονικά ερωτήματα ή πρακτικά προβλήματα της ζωής μας. Χρειάζεται μια νέα κατεύθυνση τόσο στην πράξη όσο και τη θεωρία.

Η περαιτέρω έρευνα πάνω στις θεωρίες που προτείνει θα οδηγήσουν σε μια εντελώς νέα και πιο ολιστική αντίληψη του κόσμου και της ζωής που θα επιφέρει σημαντικές μεταβολές σε όλα τα επίπεδα, επιστημονικό, οικονομικό, κοινωνικό, οικολογικό, πολιτικό, πολιτιστικό, φιλοσοφικό, μεταφυσικό κλπ. Κυρίως οι άνθρωποι θα αρχίσουν να συνειδητοποιούν πως δεν έχουν το δικαίωμα, όπως κάνουν τώρα, να κατακτούν και να εκμεταλλεύονται τη φύση, όπως νομίζουν, με μοναδικό κριτήριο το ανθρώπινο συμφέρον, μεταχειριζόμενοι όλο τον υπόλοιπο κόσμο ως άψυχο και μηχανικό. Γενικά, ο ανθρώπινος τρόπος σκέψης θα απομακρυνθεί από την υλιστική νοοτροπία και θα πλησιάσει περισσότερο στην αυτογνωσία και τη σοφία επιτρέποντας στους ανθρώπους να ζήσουν σε αρμονία με τη Φύση και τον εαυτό τους.

Η ιστορία του εκατοστού πιθήκου

«Ο γιαπωνέζικος πίθηκος «Μακακαφουσκάτη» βρίσκεται υπό παρατήρηση εδώ και 30 χρόνια καθώς ζει στη φυσιολογική του άγρια κατάσταση. Το 1952 στο νησί Koshima, επιστήμονες προμήθευαν στους πιθήκους γλυκοπατάτες που τις έριχναν στην άμμο. Η γεύση της ωμής γλυκοπατάτας άρεσε πολύ στους πίθηκους αλλά τους ενοχλούσε Η άμμος. Μια πιθηκίνα 16 μηνών που την έλεγαν Ίμο, έλυσε το πρόβλημα πλένοντας τις πατάτες σ' ένα γειτονικό ρυάκι και έμαθε το κόλπο αυτό και στη μητέρα της. Αυτόν τον καινούργιο τρόπο τον έμαθαν και όσα πιθηκάκια έπαιζαν μαζί της και τον έμαθαν και στις μητέρες τους. Αυτή την πολιτιστική καινοτομία, την έμαθαν σταδιακά διάφοροι πίθηκοι, πράγμα που είδαν με τα ίδια τους τα μάτια οι επιστήμονες. Ανάμεσα στο 1952 και το 1958 όλοι οι νεαροί πίθηκοι έμαθαν να πλένουν τις γλυκοπατάτες που ήταν λερωμένες για να τις κάνουν πιο εύγεστες. Οι μόνοι ενήλικοι πίθηκοι που ακολούθησαν αυτή την κοινωνική πρόοδο, ήταν αυτοί που μιμήθηκαν το παιδιά τους. Όλοι οι άλλοι ενήλικες εξακολουθούσαν να τρώνε τις πατάτες λερωμένες.

Και ξαφνικά έγινε κάτι καταπληκτικό. Το φθινόπωρο του 1958 ένας ορισμένος αριθμός πιθήκων του νησιού Koshima έπλεναν τις γλυκοπατάτες τους. Είναι άγνωστος ο ακριβής αριθμός τους, αλλά ας υποθέσουμε ότι όταν ανέτειλε ο ήλιος κάπου πρωί, υπήρχαν 99 πίθηκοι στο νησί Koshima που είχαν μάθει να πλένουν τις γλυκοπατάτες τους. Κι ας υποθέσουμε ότι αργότερα εκείνο το πρωί έμαθε να πλένει τις πατάτες του και ο εκατοστός πίθηκος. Μέχρι να νυχτώσει εκείνο το βράδυ όλοι οι πίθηκοι της φυλής έπλεναν τις γλυκοπατάτες πριν τις φάνε. Αλλά προσέξτε. Το πιο εκπληκτικό πράγμα που παρατήρησαν οι επιστήμονες ήταν πως η συνήθεια να πλένουν τις πατάτες πέρασε τη θάλασσα αυτόματα. Ολόκληρες αποικίες πιθήκων σ’ άλλα νησιά και στη στεριά Τακασακιγιάμα άρχισαν να πλένουν τις πατάτες τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «7 Πειράματα που θα αλλάξουν τον Κόσμο», R. Sheldrake, εκδ. Έσοπτρον
- Επιστημονική έκθεση με θέμα: «Μορφικός Συντονισμός και Συλλογικό Ασυνείδητο - 1ο μέρος: Νους, Μνήμη, Αρχέτυπα», R. Sheldrake
- Επιστημονική έκθεση με θέμα: «Μορφικός Συντονισμός και Συλλογικό Ασυνείδητο – 2ο μέρος: Κοινωνία, Πνεύμα και Τελετουργία», R. Sheldrake
- Επιστημονική έκθεση με θέμα: «Μορφικός Συντονισμός και Συλλογικό Ασυνείδητο – 3ο μέρος: Εκτεταμένος Νους, Δύναμη και Προσευχή», R. Sheldrake
- Επιστημονική έκθεση με θέμα: «Προσευχή: μια πρόκληση για την Επιστήμη», R. Sheldrake
- Επιστημονική έκθεση με θέμα: «Ένας πειραματικός έλεγχος της υπόθεσης της Μορφικής Αιτιότητας», R. Sheldrake
- «Ο Μυστικός Κύκλος της Ζωής», Ρ. Νάτζεμυ
- website: www.sheldrake.org


πηγή